Rys historyczny Gąsewa

Gąsewo jest to wieś na Wysoczyźnie Ciechanowskiej - w gminie Sypniewo, powiecie makowskim, województwie mazowieckim. Tereny tej ziemi zasiedlone były już w bardzo odległych czasach. Potwierdza to informacja z XI wieku, o przeprawie przez Orzyc w Makowie Mazowieckim oraz cmentarzysko z XI wieku w Grodzisku koło Sypniewa.

W XIII wieku pojawiają się pierwsze wzmianki o Gąsewie. Wtedy to wieś Gąsewo należała do dóbr zarządzanych przez proboszczów z katedry płockiej. Wzmianka o tej miejscowości informuje, że w 1416 roku książę Janusz I sprzedał 15 włók ziemi nad rzeką Trzemieszną rycerzowi z Mamina parafii Gąsewo. Natomiast z 1521 roku jest informacja, że szlachta z Mamina i Majk pobiła się na Grodzisku leżącym na terenie parafii Gąsewo. W zapiskach sądowych z 1529 roku czytamy że ,,pewna rola wójtostwa w Gąsewie leżała w polu ku Rogalom, koło rzeczki Ulewnicy”. Natomiast Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego podaje, że w roku 1582 roku wieś ma 13 łanów i 10 zagród. Czyją własnością, nie podano. Można by się domyślać, iż należała do dóbr kościoła płockiego. Z kolei w opracowaniu „Ziemia makowsko- różańska za książąt mazowieckich” w tabeli własności ziemi w 1781 roku Gąsewo należy do księcia sieluńskiego i proboszcza gąsewskiego.     

W Archiwum Akt Dawnych w Warszawie Gąsewo występuje pod nazwą: GONCHOWO – nazwa łacińska (1300), Gonssowo (1582), później Gąnsew, Gąś, Gąsowo (1600), Gansewo (1791), aż do nazwy dzisiejszej Gąsewo. Najprawdopodobniej nazwa pochodzi od gęsi hodowanych w tej okolicy. Zapiski na temat istnienia parafii w Gąsewie potwierdzają, że miejscowość musiała dużo wcześniej zaistnieć.

Gąsewo było wsią włościańską. Według Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych
w XV wieku kmiecie z Gąsewa uprawiali 18 włók ziemi, w całości należącej do proboszcza płockiego. Mieli oni niewielkie działki ziemi, z których świadczyli dziesięcinę. Była wieś, był kościół. Życie religijne i nie tylko skupiało się wokół kościoła. Był też majątek ziemski w okolicy obecnego zakładu mleczarskiego. W 1491 roku folwark ten miał słabe zabudowania, a dochód z ról folwarcznych zaledwie wystarczał na jego utrzymanie.

W publikacjach na temat zabytków jest wzmianka o dworku drewnianym z XVIII wieku, ale właściciele folwarku przeważnie nie mieszkali w Gąsewie. Tu mieli swoich zarządców.

W okresie niewoli rozbiorowej Gąsewo krótko należy do króla pruskiego, następnie rządu Księstwa Warszawskiego. W czasie przemarszu wojsk francuskich należy do marszałka państwa francuskiego Neya i Królestwa Polskiego.

W miarę dobre ziemie i dużo łąk stanowiły od zarania podstawę do rozwoju rolnictwa, hodowli bydła i trzody chlewnej. Większość gruntów obsiewano zbożem, z czego połowa to zasiewy żyta, następnie owsa, sporo tatarki i najmniej prosa i pszenicy. Do końca XIX wieku w uprawie przeważał system trójpolowy. Było sporo ugorów i odłogów.

W XIX wieku wieś Gąsewo zawierała nazwy: Gąsewo – Wieś, Gąsewo – Folwark i Gąsewo – Kolonia. To z Gąsewa – Kolonii powstało Gąsewo Nowe. 23 lipca 1817 roku w Gąsewie było 29 dymów (domów) i 221 mieszkańców. Dopiero XX wiek, mimo dwu wojen, przyniósł ogromny postęp. Wypadki rewolucyjne w Rosji w 1905 roku przyniosły większe swobody i na ziemiach polskich. Zaczęły powstawać organizacje i instytucje. Gąsewo miało szczęście do działaczy, ludzi oddanych i dobrych organizatorów. To dzięki nim powstało Kółko Rolnicze a potem Ochotnicza Straż Pożarna, Koło Gospodyń Wiejskich, Spółdzielnia Spożywców.

Okres międzywojenny sprzyjał rozwojowi naszej miejscowości. Jest Dom Ludowy, szkoła, ochronki dla dzieci, piekarnia, sklepy, agencja pocztowa, biblioteka, zakład mleczarski. Ożywiło się życie kulturalne mieszkańców Gąsewa. Działa teatr amatorski, orkiestra strażacka oraz koło młodzieży.

Nastają ciężkie lata II wojny światowej. Tereny gminy Sypniewo Niemcy zajęli we wrześniu 1939 roku. Tworzą niemiecką administrację w Sypniewie. W końcowym okresie nasze tereny stały się przyczółkiem frontowym znad Narwi. Front zatrzymał się tu od października 1944 roku do stycznia 1945 roku. Tereny były pod ciągłym obstrzałem artyleryjskim. Ludność cywilną Niemcy wysiedlili do Krasnosielca, Bogatego, Przasnysza, Działdowa i Skierniewic. Opuszczenie domostw sprzyjało niszczycielskim działaniom okupanta. Większość budynków została rozebrana, a materiały zużyte do umocnień okopów i bunkrów. Część gospodarstw spłonęła, a reszta zniszczona od działań wojennych. Zniszczono inwentarz żywy, rozgrabiono zboże i okopowe. Skopano i zjeżdżono zasiewy. Na polach były miny. Gąsewo wyzwolił II front białoruski. Wracają ludzie do swoich domostw, które prawie nie istnieją. Jest środek mroźnej zimy. Ludzie chronią się w bunkrach i ziemiankach, przymierając często głodem i chłodem, ale żyją nadzieją by przetrwać do wiosny. Nastały bardzo trudne lata odbudowy, stawiania prowizorycznych budynków dla ludzi i inwentarza. Z roku na rok wieś odbudowuje się. Powstają nowe budynki mieszkalne, w większości murowane.  Odbudowują się i powstają budynki użyteczności publicznej. Następuje powszechna elektryfikacja wsi (1957), wybudowano wodociąg (1968), położono asfalt na brukową drogę (1979).

W latach 1955-1972 w Gąsewie było Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej, którego władzami byli: przewodniczący: Edmund Niezgoda, Ludomir Leszczyński; sekretarze: Lucjan Maciejewski, Kazimierz Napiórkowski, Karol Olszewski.

Gąsewo administracyjnie w różnych latach należało do województw: płockiego, warszawskiego, ostrołęckiego (1975), mazowieckiego (1999), powiatów: różańskiego, pułtuskiego, makowskiego (1867). Od roku 1827 do 1954 i od 1973 gminą dla Gąsewa jest Sypniewo.

Obecnie są dwie osobne wsie: Gąsewo Poduchowne i Nowe Gąsewo (wcześniej Gąsewo Nowe). Nie ma granicy między wsiami. Nowe Gąsewo stanowi przedłużenie głównej ulicy Gąsewa Poduchownego. Są dwa odrębne sołectwa.

   W Gąsewie Poduchownym uchwałą Rady Gminy Sypniewo z 1985 roku wprowadzono nazwy ulic: Władysława Reymonta, Mazowiecka, Makowska, Lipowa, Jesionowa, Zaściankowa, Kątowa, Sadowa, Podgórna, Łąkowa, Polna, Szkolna. Nowe Gąsewo nazw ulic nie posiada.

  Kościół, szkoła, przedszkole, ośrodek zdrowia, dom ludowy, biblioteka, zakład mleczarski znajdują się na terenie Gąsewa Poduchownego. W roku 2017 sołtysem wsi Gąsewo Poduchowne jest Elżbieta Guzowska, sołtysem wsi Nowe Gąsewo jest Mirosław Borkowski. 

(informacja z książki ,,Gąsewo na przestrzeni czasów")